Savaş bittikten sonra Etiyopya’nın ekonomik ‘mucizesi’ tekrar rayına oturabilir mi?

Etiyopya başbakanı Abiy Ahmed bu ay yaptığı açıklamada, hükümetinin kuzey Tigray bölgesindeki savaşçılarla, yalnızca insan hakları ihlallerine yol açan ve binlerce insanı öldürmekle kalmayıp aynı zamanda Afrika’nın en umut verici ekonomilerinden birini raydan çıkaran bir savaşı sona erdirmek için müzakere edeceğini söyledi.

Kasım 2020’de iç savaş patlak verene kadar, 114 milyon insanla Afrika’nın en kalabalık ikinci ülkesi olan Etiyopya, kalkınma ekonomistleri tarafından otoriter bir hükümet tarafından tasarlanmış olsa da bir başarı öyküsü olarak görülüyordu.

Dünyadaki en hızlı oranlardan biri olan Dünya Bankası verilerine göre, tarım, sanayi ve altyapı yatırımlarının yönlendirdiği 15 yıl içinde, ekonomi kişi başına yıllık ortalama yüzde 7 büyüdü. 2020’de yaklaşık 950 $ olan kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla ile hala nispeten fakir olmasına rağmen, yıllar süren büyüme onu alt orta gelir statüsünün zirvesine taşımıştı.

BM Afrika Ekonomik Komisyonu eski genel sekreteri Kingsley Amoako, ülkenin Asya’dan ilham alan devlet liderliğindeki modeline atıfta bulunarak, “Etiyopya’nın kalkınma-devlet yaklaşımı yoluyla muazzam kazanımlar elde ettiğine şüphe yok” dedi.

Etiyopya’nın bitmemiş ekonomik mucizesi, savaşın yetkililerin “milyarlarca dolar” olarak tahmin ettiği büyümenin kaybolmasına ve yolların, fabrikaların ve havaalanlarının tahrip olmasına neden olduğu için neredeyse ölmüş görünüyordu. Çatışma ayrıca, yaklaşık 30 yıl boyunca Tigray Halk Kurtuluş Cephesi liderliğindeki bir koalisyonun sıkı kontrolü altında, ülkenin ana etnik gruplarının ulusal kalkınma çıkarları için farklılıklarını bir kenara bırakmaya çalıştığı kırılgan bir siyasi ateşkesi de parçaladı.

2020’de savaş patlak verdikten sonra yabancı bağışçılar mali destek olarak milyarlarca dolar geri çekince ekonomi daha da sarsıldı. Geçen yıl Washington, Etiyopya’nın ABD pazarına tarifesiz erişimini sona erdirerek ve gelişen tekstil endüstrisinde binlerce işi tehdit ederek yaptırımları daha da sıkılaştırdı.

Ancak şimdi, barış görüşmeleri olasılığı, Etiyopya’nın ekonomik ivmesinin geri kazanılabileceği yönünde – belirsiz de olsa – umutları artırdı. Addis Ababa merkezli bir ekonomist olan Tewodros Mekonnen, “Tekrar yükselmeye başlamadan önce yavaşlayacağız” dedi. Çatışma kalıcı olarak çözülebilirse, ekonominin toparlanabileceğini söyledi.

Yetkililere göre, kalıcı bir ateşkes 4 milyar dolardan fazla donmuş fonun kilidini açabilir ve savaş başlamadan önce bile ekonomiyi rahatsız eden felç edici döviz kıtlığını hafifletebilir. Ülkenin en büyük borç vereni olan Etiyopya Devlet Ticaret Bankası’nın başkanı Abie Sano, “Barış olmadan ekonomi olmaz” dedi.

Yine de, savaşın yoğunluğu ve koronavirüsün etkisi göz önüne alındığında, Etiyopya birçok kişinin beklediğinden daha iyi performans gösterdi. Geçen yıl, ağırlıklı olarak tarım ekonomisi, IMF’ye göre, önceki yılların seviyesinin altında, ancak kıta ortalamasının çok üzerinde yüzde 6,3 büyüdü.

Bazıları bu verilerin güvenilirliğini sorgulasa da, Oxford Üniversitesi’nde ekonomi politikası profesörü ve Etiyopya uzmanı Stefan Dercon, GSYİH’nın gelir akışını ölçtüğünü ve yok edilen varlıkların etkisini hemen kaydetmeyeceğini söyledi. Savaşa yapılan harcamaların aslında kısa vadede ekonomik aktiviteyi artırabileceğini de sözlerine ekledi.

Dercon, “Görünüşe rağmen, çatışma nispeten yerel kaldı” dedi. “Ülkenin büyük bölümleri, hızlı büyümenin olduğu önceki on yıllardaki kadar istikrarlı ya da istikrarsızdı.”

Etiyopya Maliye Bakanı Ahmed Shide, Financial Times’a ekonominin “hem iç hem de dış birçok zorluk ve şokla” boğuştuğunu söyledi. Ancak Etiyopya Havayollarının güçlü temellerinden, iyi performansından yararlanmaya devam ettiğini söyledi. Afrika’nın en büyük taşıyıcı ve telekom sektörünün serbestleştirilmesi. Shide, “Ekonomi, birden fazla şoka rağmen dirençli” dedi.

Yine de bu yıl daha zor olacak. IMF, kısmen Ukrayna’daki savaş ve ülkenin bazı bölgelerinde yaşanan şiddetli kuraklık nedeniyle ekonomik büyümenin yalnızca yüzde 3,8’e düşmesini bekliyor. Enflasyonun, yerel ve küresel tedarik zinciri sorunları nedeniyle yüzde 35’e ulaşacağı tahmin ediliyor.

Sano, ekonominin toparlanması için hükümetin liberalleşmeyi sürdürmesinin şart olduğunu söyledi.

Tigray’daki savaştan önce Etiyopya, yeni telekom lisanslarını satma sürecini başlatmıştı. Geçen yıl, Kenyalı bir operatör olan Safaricom liderliğindeki İngiliz destekli bir konsorsiyumdan 850 milyon dolarlık bir teklifi kabul etti. Hükümet, ikinci bir telekom lisansı ve devlet sağlayıcısı Ethio Telecom’daki bir hissenin yanı sıra Etiyopya Denizcilik Hatları gibi lojistik operasyonların bölümleri de dahil olmak üzere devlet varlıklarının kısmen satılmasını öngörüyor. Sano, “Sermayeye ihtiyacımız var ve sermayeye sahip olmak için reformlara ihtiyacımız var” dedi.

Eski bir Tigrayan gerilla savaşçısı ve 2012’deki ölümüne kadar ulusal lider olan Meles Zenawi’nin altında, devlet ekonomiye egemen oldu. Tewodros, “Etkileyici bir büyüme kaydettik, ancak incelediğinizde, bunun sürdürülebilir olmadığı çok açık bir şekilde kamu sektörü tarafından yönlendirildi” dedi. “Kamu yatırımlarımızın bir kısmını özel sektörü getirerek dengelememiz gerekiyor.”

Etiyopya, harcamalarının çoğunu iç tasarruflarla finanse etmesine rağmen, Çin de dahil olmak üzere yabancı borç verenlerden de borç aldı. Geçen yıl Addis, Covid-19 pandemisi tarafından hırpalanmış ülkelere yardım etmek için G20 çerçevesinde borç indirimi istedi.

Hükümet kısa süre önce 150 milyar dolarlık bir devlet fonu olmayı umduğu şeyi başlattı ve önümüzdeki yıl ülkenin ilk borsasını açmayı planlıyor. Ahmed, “Piyasanın gücünden ve devletin sürdürülebilir rolünden yararlanacak ilerici bir kapitalizm inşa etmek istiyoruz” dedi.

Çeşitli bölgelerde şiddet devam ediyor ve Tigray’daki savaşı alevlendiren anayasal sorunlar çözülmedi. Analistler, Abiy’in hâlâ kısmi abluka altında olan Tigray ile kalıcı barışı sağlamanın veya TPLF’yi, öncülük ettiği devlet liderliğindeki modeli yavaş yavaş kaldıracak piyasa reformlarını kabul etmeye ikna etmesinin zor olacağını söylüyor.

Mekelle Üniversitesi eski başkanı ve TPLF’nin kıdemli bir üyesi olan Kindeya Gebrehiwot, “Abiy reform için değil intikam için geldi” dedi. “Kalkınma ciddi bir düşünce, planlama ve herkesi bir araya getirmeyi gerektiriyor” dedi. Aldığı tüm girişimler ulusal uyumu zedeliyor” dedi.

Abiy’in baş ekonomi danışmanı Mamo Mihretu, hükümetin piyasa reformlarının yolunda gittiğini söyledi. “Ardışık şoklar, eski zorlukları çözebilecek bir ekonomik model inşa etme kararlılığımızı azaltmadı” dedi.

Oxford’dan Dercon, Etiyopya ekonomisini silmek için çok erken olduğunu söyledi. Devlet önderliğindeki kalkınmaya atıfta bulunarak, “Ekonomik mucize değil, ekonomik model gitti” dedi. “Yüzde 7-10’luk büyümeye geri dönecek mi? bilmiyorum,” dedi. “Ama pes edip hiç büyümeyecek demek, bence öyle değil.”