SA’da bilgi uçurma – işverenlerin yükümlülükleri nelerdir?

Bilgi uçurma, hem kamu hem de özel sektörde suç teşkil eden davranışların, düzensiz faaliyetlerin ve diğer usulsüzlüklerin tespit edilmesi, önlenmesi ve ortadan kaldırılmasında önemli bir araçtır.

Devlet Yakalama Raporuna İlişkin Adli Soruşturma Komisyonu’nda (Bölüm 1), Baş Yargıç Raymond Zondo, muhbirlerin yolsuzluğa karşı en etkili silahlar arasında olduğunu kaydetti. Şunlara dikkat çekti: “Güney Afrika’daki son olaylar … yanlış bir şeyi bildiren gerçek bir muhbirin misillemeye karşı acilen etkili bir koruma alması gerektiğini en yüksek öncelik haline getiriyor.”

2000 tarihli Korumalı İfşa Yasası 26 (PDA), korumalı ifşaat yapan (ya da deyim yerindeyse “düdük çalan”) çalışanların/işçilerin korunması için hükümler koymaktadır. Bunu, diğer şeylerin yanı sıra, korumalı ifşaatlarda bulunan çalışanların, yaptıkları nedeniyle herhangi bir misillemeden korunmalarını sağlamak için işverenlere belirli yükümlülükler yükleyerek yapar. Bu makale, PDA açısından bu yükümlülüklerin bazılarını kısaca vurgulamaktadır.

İşverenler için genel yükümlülükler

PDA’nın 6(2)(a) Bölümü, her işverenin: usulsüzlüklerle ilgili bilgileri almak ve bunlarla ilgilenmek için uygun dahili prosedürleri yetkilendirmesi; ve dahili prosedürleri her çalışanın dikkatine sunmak için makul adımlar atmak. Etkili bir şekilde, bu hüküm, işverenleri, ifşaatçıların korumalı açıklamalar yaparken izlemesi gereken prosedürleri özetleyen resmi bir ihbar politikasına sahip olmaya zorlar.

Bir politika formüle ettikten sonra, işverenlerin çalışanlarını politikanın varlığı ve içeriği (özellikle korunan ifşaat yapma prosedürleri) hakkında bilgilendirmeleri gerekmektedir.

PDA’nın 3. Bölümü, işverenlerin, korumalı bir açıklama yaptıkları için çalışanları herhangi bir mesleki zarara maruz bırakmasını yasaklar. PDA, “mesleki zarar” oluşturabilecek çok sayıda davranış türünü listeler. Bunlar şunları içerir (ancak bunlarla sınırlı değildir): herhangi bir disiplin cezasına maruz kalmak; görevden alınma, askıya alınma, rütbesi düşürülme, taciz edilme veya korkutulma; referans verilmemesi veya işverenleri tarafından olumsuz bir referans sağlanması; ve istihdamları, meslekleri veya görevleri (istihdam fırsatları, iş güvenliği vb. dahil olmak üzere) ile ilgili olarak olumsuz bir şekilde etkilenmeleri.

Korumalı bir ifşanın dahili olarak – yani bir çalışan tarafından bir işverene – yapılması durumunda, PDA’nın 3B bölümü, söz konusu işverene aşağıdakileri yapma yükümlülüğü getirir:

• Konunun soruşturulup araştırılmayacağına karar verin veya ifşayı araştıracak veya konuyu daha uygun bir şekilde ele alacak bir kişi veya kuruluşa havale edin; ve
• İfşanın alındığını yazılı olarak teyit edin ve çalışana şu kararları bildirin: konuyu araştırmak (soruşturmanın tamamlanması için zaman çerçeveleri ile birlikte); konuyu araştırmamak (nedenleriyle); veya ifşayı başka bir kişiye veya kuruluşa yönlendirin.

İşverenin kararı ve ifşanın alındığına dair yazılı onay, korumalı ifşanın yapılmasından itibaren 21 gün içinde çalışana iletilmelidir.

İşverenler için en iyi uygulamalar

Aşağıda, işverenlerin PDA’ya uymasını sağlamak için önerilen bazı en iyi uygulamalar yer almaktadır.

İlk olarak, yukarıda bahsedilen yükümlülük doğrultusunda, işverenler, ifşaatların alınması ve ifşaların ele alınmasına ilişkin iç prosedürlerin ana hatlarını çizen bir ihbar politikası oluşturmalıdır. Bu politika bağımsız bir politika olabilir veya mevcut bir politikanın bir bölümü olarak dahil edilebilir (örneğin, etik veya dolandırıcılıkla mücadele ile ilgili bir politika).

İkinci olarak, işverenler, kendi bünyesinde bir grup bireyden oluşan, bilgi uçurma politikalarını ve kılavuzlarını geliştirmek ve güncellemekten ve çalışanların şirket içi prosedürler konusunda bilinçlenmesini sağlamaktan sorumlu bir etik kurulu (veya ofisi) kurabilir.

Üçüncüsü, politika ve içeriği çalışanlarla paylaşılmalıdır. Çalışanlara ya politikanın bir kopyası verilmeli ya da kolayca erişilebilir olmalıdır.

Dördüncüsü, politikayı çalışanların dikkatine sunmanın ek bir yolu olarak, çalışanlara eğitim verilmesi faydalı olabilir. Bu, çalışanların işverenin bilgi uçurma politikası ve dahili (ve muhtemelen harici) açıklama prosedürlerinden geçirilmesini gerektirir.

Beşinci olarak, işverenlerin çalışanlarıyla örgütsel bir güven ortamı oluşturması çok önemlidir. Bunun bir parçası olarak işverenler, açıklama yapan çalışanların gizliliğini garanti etmeli, bunlara saygı göstermeli ve korumalıdır. Benzer şekilde, bir çalışan anonim olarak açıklama yapmayı seçerse, o çalışanın anonimliği korunmalıdır.

Son olarak, işverenlerin PDA’ya genel uyumları konusunda yasal tavsiye almaları önemlidir.

Hukuk pratisyenleri, bir işverenin yapıları dahilinde bir bilgi uçurma politikasının oluşturulmasına ve uygulanmasına yardımcı olur ve ilgili işveren için özel olarak hazırlanmış en iyi uygulamalar hakkında daha iyi netlik sağlar.

Daha da önemlisi, bilgi uçurmayı düzenleyen yasalar PDA’ya özel olmadığından, hukuk uygulayıcıları bir işverenin bilgi uçurma yasalarına daha bütünsel bir şekilde uymasını sağlayabilir. Bilgi uçurmayla ilgili diğer bazı yasalar, belirli işverenler için, kendilerine özgü olgusal koşulların yanı sıra kendi sektörleri, sektörleri veya mesleklerine bağlı olarak geçerli olabilir.

Dakalo Singo, Werksmans Avukatlarında Pro Bono Uygulaması Başkanı.